Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie została powołana na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2001 roku w sprawie utworzenia Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie. Swoją działalność rozpoczęła z dniem 1 września 2001 roku. W dniu 6 sierpnia 2001 roku Minister Edukacji Narodowej prof. dr hab. inż. Edmund Wittbrodt powierzył funkcję jej pierwszego Rektora dr. hab. Józefowi Zającowi, którego działalność naukowa jest bardzo silnie związana z lubelskim (KUL oraz UMCS), łódzkim (UŁ) i warszawskim (IM PAN) środowiskiem naukowym. Stanowisko Prorektora objął dr inż. Tadeusz Martyniuk, zaś Kanclerzem Uczelni został mgr Marian Różański.

Mając aspiracje do stania się areną wymiany dorobku naukowego i obszarem prezentacji wyników badań, PWSZ organizuje konferencje naukowe, seminaria naukowe i wykłady otwarte.

Działalność Uczelni znalazła pozytywny oddźwięk w środowisku lokalnym, które zaczęło postrzegać PWSZ w Chełmie jako inicjatora naukowego i kulturalnego rozwoju regionu. Osiągnięcie tej pozycji nie byłoby łatwe bez skompletowania znakomitej kadry naukowej, której dorobek znajduje uznanie w kraju i za granicą. Uczelnia zatrudniająca w pierwszym roku swojej działalności 29 pracowników dydaktycznych, w ciągu dziesięciu następnych lat swojej działalności ponad sześciokrotnie zwiększyła liczbę pracowników.